تدریس تاریخ ادبیات به شیوه های سنتی برای دانشجویان جاذبه ای ندارد و غفلت از «رویکرد ژانری» در میان محققان کشورمان امری آشکار است. کتاب حاضر در پاسخ به این دو نیاز نوشته شده است؛ از یک طرف سعی دارد با تدوین طرحی تازه در مطالعات تاریخ ادبی بر جاذبه های این درس بیفزاید و از طرف دیگر با رویکرد ژانری به تاریخ ادبیات ایران بپردازد. جلد نخست از مجموعۀ چهار جلدی این کتاب، به بررسی وضعیت ژانرها از دورۀ باستان تا میانۀ قرن پنجم اختصاصی دارد و در جلدهای بعدی، بررسی خود را تا دورۀ مشروطه ادامه خواهیم داد. کتاب بر اساس سر فصل های «درس تاریخ ادبیات ایران» تدوین شده است و مخاطبان اولیۀ آن دانشجویان دورۀ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی هستند، اما شیوۀ طرح مباحث به گونه ای است که دیگر علاقه مندان به مطالعات تاریخ ادبی نیز میتوانند از آن بهره ببرند. کتاب با هدف ارائۀ تصویری عمومی از وضعیت ژانرهای ادبی در بازۀ زمانی مذکور، در پانزده فصل تدوین شده و هر فصل ضمن ارتباط با دیگر فصل ها استقلال نسبی خود را حفظ کرده است.
همچنین در پایان هر فصل پرسش هایی تعبیه شده تا هم دانشجویان بتوانند محورهای اصلی فصل را بهتر بیاموزند و هم راه برای تحقیقات دانشجویی باز باشد.

این کتاب آخرین مجلد از مجموعۀ چهار جلدی تاریخ ادبیات ایران است که برای نخستین بار با «رویکرد ژانری» به بررسی تاریخ ادبیات ایران می پردازد. در چند دهه اخیر، ذهنیت نادرستی دربارۀ ادبیات دورۀ قاجار در محیط های دانشگاهی شکل گرفته است. اغلب مورخان ادبی، تمام ادبیات دورۀ قاجار را در «بازگشت ادبی» خلاصه کرده اند و با این استدلال که شعر بازگشتی یکسره گرفتار ارتجاع و تقلید است، کل ادبیات این دوره را به حاشیه رانده اند. در سال های اخیر، تلاش های بسیاری برای اصلاح این ذهنیت صورت گرفته است. در این کتاب سعی کرده ایم نشان دهیم که اولاً وجه برجستۀ ادبیات این دوره را نه در شعر بازگشتی، بلکه باید در ژانرهای منثور و عامیانه سراغ جست؛ ثانیاً لازم است حتی همان شعر بازگشتی با رویکردهای انتقادی بازخوانی شود تا جایگاه واقعی خود را در ادبیات ایران بازیابد. مطالب این کاب متناسب با سرفصل واحد درسی «تاریخ ادبیات (۴)» برای دانشجویان دورۀ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی تنظیم شده است؛ اما بسیار کوشیده ایم تصویر روشنی از نظام ژانری دورۀ قاجار پیش روی خوانندگان قرار دهیم تا این کتاب برای دیگر علاقه مندان به ادبیات نیز قابل استفاده باشد